Phát huy vai trò của thanh niên trong nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã đề ra những mục tiêu và giải pháp có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, định hướng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta tiếp tục phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Tiến trình cách mạng đó đòi hỏi sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, trong đó có thanh niên với tư cách là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Thanh niên là lực lượng lao động lớn của xã hội và là nguồn lực quan trọng cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hàng năm có khoảng 1,2 – 1,6 triệu thanh niên bước vào tuổi lao động. Theo kết quả điều tra lao động và việc làm toàn quốc, số lượng và tỷ lệ thanh niên tham gia hoạt động kinh tế tăng đều từ năm 2008 đến nay.
Tiếp nối truyền thống tốt đẹp của các thế hệ cha anh, thế hệ thanh niên ngày nay luôn trung thành với mục tiêu, lý tưởng của Đảng, sẵn sàng vì lợi ích dân tộc, bảo vệ chủ quyền quốc gia, tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng; sống có trách nhiệm với gia đình, xã hội. Đại đa số thanh niên có phẩm chất đạo đức tốt, có ý thức công dân, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật. Tính tích cực xã hội, tinh thần xung phong tình nguyện, ý thức chia sẻ với cộng đồng đã và đang được khơi dậy trở thành xu hướng chủ đạo lôi cuốn đông đảo thanh niên.
Quán triệt sâu sắc và toàn diện tinh thần Nghị quyết Đại hội XI của Đảng: “Tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ cho thế hệ trẻ. Khuyến khích, cổ vũ thanh niên nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão lớn, xung kích, sáng tạo, làm chủ khoa học, công nghệ hiện đại. Hình thành lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực, kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”, Bộ Khoa học và Công nghệ đã triển khai thực hiện chương trình phối hợp với Trung ương Đoàn về việc “Phát huy vai trò xung kích của tuổi trẻ hăng say học tập, nghiên cứu và ứng dụng Khoa học và Công nghệ (KH&CN) vì sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”.
Trong giai đoạn từ năm 2006 – 2011, chương trình phối hợp thực hiện Nghị quyết liên tịch giữa Bộ KH&CN và Trung ương Đoàn đã được các tỉnh, thành, ngành và đông đảo đoàn viên, thanh niên trong cả nước tích cực hưởng ứng triển khai và đã đạt được những kết quả nhất định về công tác tuyên truyền, công tác đẩy mạnh các hoạt động KH&CN trong đoàn viên thanh niên cũng như hoạt động bồi dưỡng tài năng trẻ và phát huy nguồn lực thanh niên.
Để giúp thanh niên, đặc biệt là thanh niên nông thôn, thanh niên dân tộc, vùng sâu, vùng xa tiếp cận KHCN, các cấp bộ Đoàn đã chủ động phối hợp với các ngành liên quan tổ chức tập huấn cho thanh niên. Bên cạnh đó còn xây dựng các mô hình ứng dụng, chuyển giao KHCN cho thanh niên. Trong những năm qua, tổ chức Đoàn trong cả nước đã phối hợp tổ chức trên 10.000 điểm trình diễn kỹ thuật với sự tham gia trên 500.000 lượt ĐVTN, duy trì và tổ chức hoạt động của 3.500 câu lạc bộ “Khoa học kỹ thuật trẻ”, câu lạc bộ “Sáng tạo trẻ”, câu lạc bộ khuyến nông thanh niên, tổ chức trên 1.000 hội thi tay nghề, thi thợ giỏi được đông đảo số lượng thanh niên tham gia. Các mô hình này đã tạo điều kiện, môi trường để thanh niên cập nhật thông tin, trao đổi kinh nghiệm nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Một số mô hình có hiệu quả và có khả năng ứng dụng nhân rộng như: Mô hình “ứng dụng chuyển giao kỹ thuật trồng nấm sò, mộc nhĩ” tại Thanh Hóa, mô hình “Ứng dụng KHCN nhân giống một số loài Lan bản địa” tại Bắc Giang…
Đây là sự phối hợp có hiệu quả, có quy mô ngày càng lớn mang nội dung thiết thực trong hệ thống từ Trung ương tới cơ sở của Bộ KH&CN và Trung ương Đoàn, qua đó góp phần hướng dẫn, chỉ đạo và tổ chức thực hiện các chủ trương, nghị quyết của Đảng và Nhà nước về KH&CN. Kết quả hoạt động của Nghị quyết liên tịch đã khẳng định vai trò của Đoàn thanh niên và giới trẻ trong hoạt động KH&CN.
Trên cơ sở kết quả đạt được trong việc thực hiện Nghị quyết liên tịch giai đoạn 2006 – 2010, Bộ KH&CN và Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã đi đến thống nhất chương trình phối hợp hoạt động giai đoạn 2011 – 2015. Theo đó Chương trình phối hợp tập trung vào những nội dung chính: đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về KH&CN; nâng cao nhận thức cho ĐVTN về tầm quan trọng của KH&CN trong thời kì CNH – HĐH đất nước đặc biệt là những nội dung trong Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI... Cụ thể như tổ chức các hoạt động ứng dụng và chuyển giao KH&CN vào sản xuất, kinh doanh và dịch vụ. Tăng cường tổ chức các lớp tập huấn, chuyển giao công nghệ nhằm đưa nhanh tiến bộ kĩ thuật vào sản xuất và đời sống; tạo điều kiện để các sáng kiến, cải tiến kĩ thuật, các sáng chế của thanh niên được ứng dụng và triển khai vào thực tiễn; duy trì các mô hình trao đổi thông tin về KH&CN như: câu lạc bộ “khoa học kĩ thuật trẻ”, câu lạc bộ “khuyến nông, khuyến công”, “vườn ươm tài năng trẻ”… Bộ KH&CN sẽ phối hợp nghiên cứu, xây dựng các mô hình ứng dụng, chuyển giao KH&CN trong thanh niên, tập trung tại các huyện nghèo khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, miền tây các tỉnh Thanh Hoá, Nghệ An,…Tổ chức triển khai ứng dụng các kết quả nghiên cứu KH&CN, nhân rộng các mô hình ứng dụng tiến bộ KH&CN có hiệu quả của thanh niên.
Bên cạnh đó, công tác bồi dưỡng tài năng trẻ và phát huy nguồn lực thanh niên trong lĩnh vực KH&CN cũng được chú trọng: duy trì các hội thi “tin học trẻ toàn quốc”, cuộc thi “sáng tạo, sáng kiến cải tiến công nghệ, kỹ thuật thanh niên toàn quốc”, các giải thưởng khoa học và công nghệ, cuộc thi sáng tạo mẫu mã hàng hoá, sản phẩm công nghệ mới…. Trong thời gian tới, Bộ KH&CN phối hợp với Trung ương Đoàn tiếp tục nghiên cứu xây dựng thí điểm mô hình “vườn ươm tài năng trẻ KHCN” nhằm khuyến khích và hỗ trợ các đề tài, giải pháp công nghệ có khả năng ứng dụng cao trong thực tiễn, tổ chức các nhiệm vụ KHCN tiền năng dành riêng cho cán bộ khoa học trẻ.
Ngoài ra, chương trình còn phối hợp với các tỉnh, thành Đoàn chủ động xây dựng các dự án phù hợp như “xây dựng mô hình ứng dụng và chuyển giao KH&CN phục vụ phát triển kinh tế nông thôn - miền núi giai đoạn 2011 – 2015”; dự án “Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu Tài năng trẻ KHCN Việt Nam”…
Hội nghị lần thứ VI Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI, đã nhất trí thông qua Nghị quyết “Phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Ban Chấp hành Trung ương xác định: Khoa học và công nghệ phải thực sự trở thành động lực then chốt phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, tạo chuyển biến về chất trong đóng góp của khoa học và công nghệ để nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế, bảo vệ môi trường, bảo đảm quốc phòng, an ninh, góp phần đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế tri thức, đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020 và là nước công nghiệp hiện đại vào giữa thế kỷ XXI. Về mục tiêu cụ thể: đến năm 2020, khoa học và công nghệ Việt Nam đạt trình độ phát triển của nhóm các nước dẫn đầu ASEAN; đến năm 2030, có một số lĩnh vực đạt trình độ tiên tiến thế giới; tiềm lực khoa học và công nghệ đáp ứng các yêu cầu cơ bản của một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. 
Xác định đây chính là nhiệm vụ chính trị quan trọng của Bộ KH&CN trong thời gian tới, để phát huy vai trò của thanh niên trong nghiên cứu và ứng dụng KHCN. Bộ KH&CN đã xây dựng Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ giai đoạn 2011 – 2020 trong đó có các nội dung:
Xây dựng chính sách đào tạo và sử dụng cán bộ khoa học và công nghệ, nhất là cán bộ trẻ có trình độ cao trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ. Xây dựng cơ chế giao nhiệm vụ khoa học và công nghệ tiềm năng cho cán bộ khoa học trẻ, các nhóm sinh viên giỏi trong các trường đại học trọng điểm và các viện nghiên cứu trọng điểm.
          Phát triển các cơ sở ươm tạo công nghệ, ươm tạo doanh nghiệp khoa học và công nghệ. Hình thành các tập thể nghiên cứu mạnh đủ năng lực giải quyết những nhiệm vụ trọng điểm quốc gia. Phát triển các nhóm nghiên cứu trẻ, tiềm năng từ các trường đại học, viện nghiên cứu làm hạt nhân hình thành các doanh nghiệp khoa học và công nghệ khởi nguồn từ kết quả nghiên cứu, các trung tâm xuất sắc.
  Khai thác, sử dụng hiệu quả đội ngũ sinh viên, nghiên cứu sinh, thực tập sinh, chuyên gia khoa học và công nghệ học tập và làm việc ở nước ngoài. Có chính sách hỗ trợ và cử cán bộ, ê kíp cán bộ khoa học và công nghệ đi làm việc và thực tập có thời hạn tại các tổ chức khoa học và công nghệ, doanh nghiệp ở nước ngoài và tổ chức quốc tế. Thực hiện giao biên chế nghiên cứu chuyên nghiệp cho các trường đại học công nghệ trọng điểm để thu hút cán bộ trẻ vào làm việc, nghiên cứu, sớm hình thành các trường đại học nghiên cứu.
Có chính sách trọng dụng đặc biệt đối với cán bộ khoa học và công nghệ đầu ngành, cán bộ khoa học và công nghệ được giao chủ trì nhiệm vụ quốc gia, cán bộ khoa học và công nghệ trẻ tài năng.
Để đạt hoàn thành tốt các mục tiêu trên, bên cạnh sự hỗ trợ của Bộ KH&CN và cơ quan quản lý KHCN các cấp, Thanh niên Việt Nam cần nuôi dưỡng hoài bão lớn, năng động, sáng tạo, không ngừng học hỏi nhằm làm chủ khoa học và công nghệ mới, chiếm lĩnh đỉnh cao của khoa học, vươn lên ngang tầm thời đại, sánh vai cùng thanh niên các nước trên thế giới.